Od 1 lipca 2015 r. w Polsce zostanie wprowadzony limit maksymalnej mocy multipleksu, w skrócie parametr MPX power. W praktyce oznacza to, że odczuwalna “głośność” wszystkich stacji w paśmie UKF-FM zostanie znormalizowana. Urząd Komunikacji Elektronicznej zgodnie z zaleceniami zamierzał początkowo wprowadzić limit z wartością 0 dBr, jednak po konsultacjach, pod wpływem nacisków ze strony nadawców, przyjęto poziom +3 dBr. Krótko mówiąc, nie chodzi już tylko o to, aby stacje nie przekraczały szczytowej dewiacji ±75 kHz, ale także o to, aby nie zwiększać kompresji dynamiki dźwięku do granic możliwości.
Niektórzy nadawcy testują już nowe ustawienia procesorów dźwięku, jednak zdecydowana większość nadaje bez zmian. Najlepszym przykładem jest Polskie Radio – jakość dźwięku jest obecnie bardzo dobra, bez nadmiernej kompresji dynamiki. W przypadku komercyjnych stacji innym przykładem na dzień dzisiejszy może być RMF Maxxx 106,5 ze Świętego Krzyża (Kielce). Oto porównanie do jednej z najgłośniejszych stacji w Polsce, Muzycznego Radia 106,7 ze Świeradowa-Zdroju:
Rekomendacja ITU-R BS.412-9 określa wartość referencyjną P = 0 dBr jako pojedynczy ton sinusoidalny, o szczytowej dewiacji ±19 kHz. Pomiar polega na całkowaniu dewiacji stacji przez dowolne 60 sekund transmisji.
Poniższa tabela prezentuje odniesienie parametru do szczytowej dewiacji ciągłego tonu sinusoidalnego.
| MPX power | Dewiacja |
| 0 dBr | ±19 kHz |
| 3 dBr | ±27 kHz |
| 6 dBr | ±38 kHz |
| 10 dBr | ±60 kHz |
Takie ograniczenie ma wiele zalet, ponieważ mniejsza średnia dewiacja oznacza:
- spadek zakłóceń przy zachodzących zasięgach sygnałów na sąsiednich częstotliwościach,
- spadek zniekształceń spowodowanych wielodrogowością sygnału (szczególnie ważne w górach),
- możliwą lepszą jakość muzyki, ze względu na niższą kompresje dynamiki, przy zachowaniu tej samej szczytowej dewiacji.
Oczywiście są także wady takiego rozwiązania:
- niższa “głośność” stacji oznacza gorszy stosunek sygnału do szumu przy słabym sygnale,
- zła konfiguracja procesora dźwięku powoduje nagłe zmiany głośności, potocznie tzw. “kaczkowanie”.
Ograniczenie MPX power jest już używane w wielu krajach sąsiedzkich. Niemieckie, czeskie oraz słowackie stacje stosują maksymalny poziom 0 dBr. Innym przykładem jest Litwa, gdzie planowane jest wprowadzenie limitu.
Warto zauważyć, że na moc multipleksu składają się wszystkie podnośne, a więc także te, których nie słyszymy. Pilot stereo 19 kHz oraz cyfrowa transmisja RDS 57 kHz są obecne w sygnale przez cały czas. Poziom pilota powinien zawierać się w przedziale 8…10% szczytowej dewiacji, czyli 6…7,5 kHz. RDS zwykle jest na poziomie około 3 kHz.
Niektóre stacje radiowe uzyskują lekką przewagę w odczuwalnej “głośności” względem innych poprzez rezygnację z dźwięku stereofonicznego. Jednym z przykładów jest niemiecka stacja informacyjna B5 aktuell. Ze względu na charakter transmitowanych audycji, taka decyzja jest zrozumiała. Wprowadzenie limitu MPX power skłoniło także stacje emitujące muzykę do porzucenia stereofonii, np. czeskie Radio Impuls.
Innym pomysłem na zaoszczędzenie mocy multipleksu jest zastąpienie różnicy międzykanałowej L-R (podnośna 38 kHz) wersją SSB. Niestety taka modulacja ma pewne wady, między innymi: spadek separacji kanałów na typowych tunerach, problemy z limitowaniem maksymalnej dewiacji nadajnika, a także niekompatybilność z niektórymi tunerami radiowymi, które polegają na obu wstęgach różnicy między-kanałowej do szacowania SNR i dodatkowego odszumiania sygnału.
Niestety, nie wszyscy nadawcy są zainteresowani zwiększeniem dynamiki dźwięku i efektem ubocznym jest spadek dewiacji szczytowej. Jednym z “książkowych” przykładów jest czeska stacja Frekvence 1. Jak wynika z pomiarów (źródło: http://pira.cz/monitor/), maksymalna moc multipleksu FM została wyśrubowana do limitu 0 dBr, ale przeglądając histogram dewiacji nie uświadczymy żadnej próbki powyżej ok. ±58 kHz.
Uwaga: limit mocy sygnału MPX odnosi się do wartości maksymalnej. Niektórzy błędnie interpretują ten parametr jako uśredniony poziom MPX power podczas danego pomiaru.
Więcej pomiarów, które są aktualizowane na bieżąco, znajduje się na ponizszych stronach:
- Litwa, Wilno: http://mpx.lt
- Czechy, Šumperk: http://www.dxradio.cz/monitor/
- Czechy, Vysocina: http://pira.cz/monitor/
Aktualizacja – kwiecień 2019:
Zaimplementowałem prosty miernik MPX power w środkowisku GNU Radio z tunerem SDR Airspy HF+. Opis projektu wraz z przykładowymi pomiarami polskich stacji UKF-FM jest dostępny na stronie: FM MPX power monitor.
Aktualizacja – maj 2019:
Pomiary lokalnych sygnałów w Płocku (pół godziny na stację):
Muzyczne na każdej chyba częstotliwości tę dewiację pali. Nie dysponuję analizatorem, a jedynie niewidomym uchem, ale stan, gdy w przyzwoitej jakości radiu samochodowym sony całkiem przyzwoicie radzące sobie z auto-szerokością filtra DSP wariuje może dużo wskazywać.
Dodatkowo: muzyczne jest chwilami po prostu fizycznie przesterowane (zarówno pre, jak i post klipper).
czekam na wprowadzenie norm, bo z dwojga złego wolę podejście frekvence niż muzycznego do sprawy przekompresowywania.
We Wrocławiu zapewne nie masz możliwości odbioru 106.7… Muzyczne na 105.8 to jeszcze nic, w porówaniu do Świeradowa-Zdroju. Z moich pomiarów “na ucho” i możliwości zmiany filtrów w DSP, to mogę stwierdzić, że na 106.7 dewiacja szczytowa może osiągać nawet ±90kHz!
Nie jestem pewny, jak się Muzyczne dosyła, ale podejrzewam, że Świeradów bierze sygnał z 105.8. Orban jest wysycony do granic możliwości… albo dwa orbany! Jeden na 105.8, a drugi szeregowo na 106.7 po dosyle FM ;)
Muzyczne Radio to definitywnie jedna z najgorzej brzmiących stacji na UKF-FM w Polsce.
Mieszkam w Żarach, w regionie, w którym Muzyczne zakłóca dwie Eski. I Eska 106,6 jest miażdżona przez Muzyczne 106,7 już 5 km na południe od nadajnika Eski. Samo Muzyczne na 106,7 FM da się odebrać w Żarach, w odległości 2-3 km od nadajnika Eski. Potwierdzają to moje 2 filmy: https://www.youtube.com/watch?v=pEwEtbRx2mQ i https://www.youtube.com/watch?v=XfAAsYoihFk . Jest to wina właśnie ryczącego Muzycznego i słabych częstotliwości obu Esek (105,7 i 106,6 vs 105,8 i 106,7), nieudolnie przydzielonych przez KRRiT. I czekam na wprowadzenie tego limitu MPX. Osobiście lubię słuchać Muzycznego (nie wiem jak znoszę ten ryk, ale jakoś się udaje), ale to jest przegięcie, że ‘podcina’ zasięg Eski 106,6 na docelowym obszarze. Moim zdaniem, to jest chęć Muzycznego, by grało jak najdalej (to samo praktykuje m.in. RMF FM) – udaje się to, w Zielonej Górze bez problemu na tym Kenwoodzie z filmiku odbierałem Muzyczne, podobnie jak w Żarach – głównie ST+RDS, z lekkimi zanikami.
O – i tego właśnie szukałem – Dziękuję!
Cześć Wszystkim.
A jeżeli dana stacja radiowa będzie nadawać tak jak obecnie, i nie dostosuje się znormalizowania do +3dBr ?. Co wówczas ?.
Zobaczymy co zrobi UKE. Podejrzewam, że może być podobnie jak w przypadku przekraczania dewiacji.
Z tym SSB to nie do końca tak jest. Przy zastosowaniu hard limitera oraz kompozytowego clippera nie mamy problemów z dewiacją. Przynajmniej w prockach ze stajni Telosa, Wheatstona czy Thimeo. SSB nie wpływa na dBr i głośność w zauważalnym stopniu (oscylacja 0,1 lkfs czy 0,1dBr – być może błąd pomiarowy..)
Aczkolwiek limiter BS412 w produktach Telosa oblicza powermpx na podstawie całego mpx’a w tym wstęg i przy załączeniu stereo SSB w dowolnej wariacji potrafi puszczać strzały nawet do 0,4dBr.
Dlatego max limit trzeba ustawiać o 0,4 niż wartość docelowa.
Jest to bug oprogramowania Omnii.
Niestety prawdą jest spadek separacji stereo. O problemach z kompatybilnością niestety się nie wypowiem. Nie stwierdziłem czegoś takiego, aczkolwiek jest to teoretycznie możliwe z powodów opisanych w artykule.
Z modulacji jednowstęgowej w Polsce korzysta min. Radio Warszawa (ze względu na zakłócanie przez Radio Rekord), Radio FIAT czy Radio WNET z krakowskiego nadajnika ze względu na zakłócenia od słowackiego nadawcy, bodajże radia Europa.
Czołem wszystkim.
Realizator z małopolski here. Wdrażam sie w temat procesingu FM i chciałem podpytać – ponieważ linki w artykule jużnie działają, i nie umiem się doszukać na stronie UKE informacji – gdzie mogę znaleźć rozporządzenie wprowadzające BS412?
I pytanie dodatkowe, czy obowiązuje nas też w Polsce ITU-R SM.1268 Stokkemask, może ktoś wie?
Pozdrawiam serdecznie!
@Wojtek
Cała dokumentacja dotycząca normy ITU-R BS.412-9 dostępna jest pod tym linkiem
Co do Stokkemaska, to nie obowiązuje on w Polsce (chociaż moim zdaniem również warto go używać). Jest on szeroko używany na przykład w Holandii, gdzie natomiast nie ma ustalonego limitu mocy multipleksu. Jedynie stacje muszą mieścić się w 75 kHz dewiacji używając obowiązującego tam Stokkemaska.
Pozdrawiam
Mateusz